Diddaan Ummataa Kan Tufan Nama Arraabsisa!

                                                                  Diddaa Uummataa
                                          Diddaan Ummataa Kan Tufan Nama Arraabsisa!
                                                  Jiituu Lammii, Hagayya 13, 2014

 Waaqaa gaditti kan sodatamuu fi kan bara baraan jiraatu 

ummata. Ummanni kan jibbe ni buqqisa; kan 

jaalatemmoo jabeessee dhaaba. Kunuunsee magarfata. 

Kana hunda gochuuf humnaa fi ga’umsa of harkaa qaba. 

Ummanni humnoota jallinaa seenaa dhala namaa 

keessatti dhufanii darban hunda dabareen ofirraa 

godaanisisaa ofii bara baraan jiraata. Henry VIII ( 

England 1509 - 1547), Adolf Hitler (Germany 1933 -

1945), Augusto Pinochet ( Chile 1973 -1990), Benito 

Mussolini (Italy 1922 - 1943 ), Joseph Stalin (USSR 

1922 - 1953), Jean Bokassa (Central African Republic 

1966 –1976), Idi Amin Dada (Uganda 1971 - 1979.) 

Emperor Menilik, Mengistu Haile Mariam fi Meles 

Zenawi (Ethiopian Impair), hunduu bara isaanii keessatti 

hirree jabeeffatanii ummatarratti fokkuu dalaganiiru. 

Ajjeesaniiru. Ajjeesisaniirus. Isaaniin olitti Waaqayyollee 

jiraachuu dagataniiru. Haa ta’u malee Isaanis ta’e, 

akeekni isaanii bakkatti hafuu hin dandeenye. Ummanni 

garuu yaadannoo xuraawaa isaan dhiisanii darban faana 

isaaniirraa seenaa keessatti ilaalee yaadachaa bara baraan 

jiraata. 

Adoolessa 13, 2001 Oromoon “guyyaa gaddaa” jedhee 

yaadata. Guyyaa sirni wayyaanee miidhaa ummata 

Oromoorraan gahaa jiru daran jabeeffachhuun Labsii 

jallinaa itti dabarse ture. Finfinneen teessuma lafaatiinis 

 ta’e seenaa, aadaa fi duudhaadhaan Oromootti hidhata 

addaa qabdi. Diinni Oromoo dhugaa kana waan beekuuf 

erga Oromiyaa dhuunfatee eegalee Oromoo fi Finfinnee 

gargar kutuuf shira hanga hin qabne hojjachuu lakkisee 

hin beeku. Labsiin Adoolessaa kunis itti fufiinsa shira 

kanaa ti. “Finfinneen magaala guddittii Oromiyaa ti” 

jechuun maqumti isaatuu diinaaf dhukkubbii dha. 

Seenaa, Aadaa fi duudhaan Oromoo achitti deebi’ee 

biqiluu fi guddachuuf hiree argata. Oromoon baroota 

dheeraadhaaf waa hallerraa moggeeffamee ture carraa 

kanaan walitti dhufuun guddina eenyummaa isaa 

furgaasuuf haalatu aanja’a. Inni diinni Oromoo sodaatu 

isa kana waan ta’eef, golgaa teessoo OPDO geeddarra 

jedhuun Oromoo rukutuuf karoora baafatan. 

Kanaaf Oromoon murtii hamaa kana hadheeffatee 

mormuun warra murtii kana dabrsee fi murtii kana 

fudhaterratti gamtaan waldhaansoo eegale. 

Jalqaba bara 2004tti, waamicha hiriira mormii Waldaa 

Maccaa fi Tuulamaatiin qophaawerratti Oromoon xiyyoo 

lafaa hundarraa walitti dhaamee Finfinneetti fuula 

deeffate. Dambaliin ummataa fardaa fi lafoo 

magaalittiirra garagaggaluu kan arge diinni Oromoo, 

sodaadhaan humna waraanaa naannichaa qabu hunda 

ummata nagaan mirga isaa gaafachuuf bahetti bobbaase. 

Waraanni kun Maanguddoo fi dubartii otoo hin jenne 

diinummaa isaa mirkaneesse. Hooggantoonnii fi 

miseensonni Waldaa Maccaa fi Tuulamaa hidhaatti 

guuraman. Waajjirri waldichaa qabeenyi isaa saamamee 

akka cufamu ta’e. Barattoonni Oromoo Yunbarsiitii 

Finfinnee keessa baratan hundi barnootarraa hari’aman. 

Gariin calalamanii hidhaman. Isaan keessaa lama haala 

sukkanneessan mana hidhaa keessattii ajjeefaman. 

Kun hunduu walgahee diddaa ummataa jabeesse. 

Haariidhaan gamtaa ummataa ijaare. Dallansuun 

ummataa fincilatti geeddaramee gola Oromiyaa hunda 

keessaa dheekkamsa ho’aa kaase. FDG Oromoon 

gamtaa jabaan geggeesseen teessoon diinaa raafame. 

Warri labsii hammeenyaa labsan irriba dhaban. Ilmaan 

Oromoo haqa sabaaf jecha heddumminaan wareegaman. 

3 

 

Hidhamanii gaaga’aman. Ta’us gatiin dhiigaa – lubbuu 

isaanii lafatti hin banne. 

Waxabajjiin 10, 2005, seenaa addaatiin bari’e. Warri 

tuffiin labsii jal’inaa ummatarratti labse “…Finfinneen 

Magaala Guddittii Oromiyaa ta’uu akka qabdu 

qorannoon irra geenye…” jechuun labsii labsiin kaasuuf 

dirqaman. Fedhii ummataatiin ala deemuun eessaanuu 

akka nama hin geenye baruuf qorannoon hin barbaachisu 

ture. Boru hin-beekneen diinatti hidhattee “…Finfinnee 

keessatti yoo mana ijaarre hin mul'atu, Adaamaatti 

garuu ni mul'ata, ...Waldaan Maccaa fi Tuulamaa waa'ee 

Finfinnee haasa'uuf mooraalii maalii qaba..?.” jechuun 

afaan darbaa dubbattes har’a taajjabatti hafte. Yeroof 

fakkaata malee ummanni mo’amee hin beeku. 

Bubbulullee diddaan ummataa labsii labsiin nama 

kaasisa. Isa tufan nama arraabsisa. 

Isa kaleessaa akkanaan yaadanna. Har’as dubbii wal 

fakkaataatu gola Oromoo seenee jiraa kanaaf isatti 

fuulleffaana. Karoorri golgaa ‘magaalaa Finfinnee 

guddifna.’ jechuun si’a kana labsame itti fufa shira 

diinaa kan Finfinnee fi Oromoo walirraa kutuuf 

deemsifamaa turee ti. Tarii inni si’anaa Oromoo fi 

Finfinnee walirraa kutuu qofa otoo hin taane, Oromiyaa 

fi Oromiyaa gargar kutuuf kan akeekame murtii fokkisaa 

fi abaaramaa dha. Erga karoorri kun ifa ta’ee eegalee 

Oromiyaa keessatti diddaan ummataa jabaachuu namuu 

gurraa qaba. Oromoon akkuma kanaan duraa gatii 

lubbuutiin shira kana ofirraa debisuun ala furmaata 

dhibii harkarraa hin qabu. Kanammoo hojiin agarsiisaa 

jira. Mormii ummataa tuffachuun labsiin kun ragga’ee 

hojiirra oola taanaan, badii hanga hin qabnetu dhufuuf 

deema. Warri karoora kana raggaasisuuf olii gadi fiigaa 

jiran seenaa fokkuu hojjachuun dura waan boodarra 

dhufuuf malu otoo xiinxalanii isaaniif wayya. Sana 

gochuu hanqatanii tuffii agarsiisuu fi fedhii ummataan 

ala bahuu isaaniitiin adda dureen gatii baasu. Seenaarraa 

baruu dadhabuun doofummaa dha. Afaan qawweetiin 

fedhii ofii ummata fudhachiisuuf carraaquun booddeen 

isaa salphina ta’uu kan darbe yaadachuu feesisa. Gaafa 

tuffiin akka kanaa diinarraa dhiibee dhufe, Oromoon 

hundi waliif humna. Humna halkan tokkoon labsii labsiin 

geeddarsiisu harkaa qaba. Akkuma kaleessa agarre, 

har’as laaluuf jirru, diddaan ummataa isa tufan nama 

arraabsisa. 

Gadaan Gadaa Bilisummaati!!